Lykilstaðreyndir um ETS

Viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir (ETS: Emission Trading System)

Viðskiptakerfið tekur til losunar frá staðbundinni starfsemi í orkuframleiðslu og þungaiðnaði (s.s. olíuhreinsistöðvum, framleiðslu málma, sements, o.fl.) og nær til um 40% losunar á Evrópska efnahagssvæðinu. Markmið ESB var að draga úr losun innan kerfisins um 21% fyrir árið 2020 og um 43% til 2030 miðað við árið 2005. Fyrirtæki innan kerfisins þurfa að verða sér úti um EUA-losunarheimildir í samræmi við losun sína. Viðskiptakerfið tekur einnig til flugs innan Evrópu þar sem markmiðið var að draga úr losun frá flugi um 5% til 2020 miðað við meðaltalslosun frá flugi á tímabilinu 2004-2006 og um 2,2% á ári frá 2021-2030.

Viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir, ETS, var komið á fót árið 2005. Fyrsta viðskiptatímabil kerfisins var frá 2005-2008 og var eins konar prufukeyrsla á kerfinu. Annað viðskiptatímabil kerfisins var frá 2008 til 2012 og hið þriðja frá 2013 til 2020 – þessi tvö tímabil náðu yfir sömu ár og fyrra og síðara skuldbindingatímabil Kyoto-bókunarinnar. Fjórða viðskiptatímabil ETS hófst 2021.

Þátttakendur í kerfinu eru fyrirtæki sem starfa í Evrópusambandsríkjunum 27 og á Íslandi, í Noregi og í Liechtenstein. Kerfið takmarkar losun frá meira en 11.000 staðbundnum fyrirtækjum á sviði orkuframleiðslu og iðnaðar í þessum löndum, auk flugrekstrar innan Evrópska efnahagssvæðisins.

Nokkrar staðreyndir um kerfið:

• Kerfið takmarkar losun koldíoxíðs (CO₂) frá orkuframleiðslu, flugi og iðnaði, glaðlofts (N₂O) frá sýruframleiðslu og perflúorkolefna (PFC) frá álframleiðslu.
• Sett er þak á heildarlosun og viðskipti leyfð með losunarheimildir. Þakið og þar með fjöldi losunarheimilda fyrir staðbundna starfsemi í kerfinu lækkaði um 1,74% á ári frá 2013-2020 og mun lækka um 2,2% á ári frá 2021-2030. Þannig næst markmið um 21% samdrátt í losun fyrirtækja innan kerfisins til 2020 og 43% samdrátt til ársins 2030 miðað við árið 2005.
• Kerfið kveður ekki á um takmörkun losunar einstakra fyrirtækja heldur næst markmiðið um samdrátt í losun meðal fyrirtækja innan kerfisins með því að takmarka heildarfjölda og þar með framboð losunarheimilda í kerfinu. Losun einstakra fyrirtækja innan kerfisins getur því jafnvel aukist þrátt fyrir að heildarmarkmið kerfisins náist, svo framarlega sem viðkomandi fyrirtæki verði sér úti um nægjanlegan fjölda losunarheimilda.  
• Losun frá staðbundinni starfsemi sem tilheyrir kerfinu er háð losunarleyfi og losunarheimildum. Losunarheimildirnar nefnast EUA-heimildir. Hluta losunarheimildanna er úthlutað endurgjaldslaust til fyrirtækja eftir ákveðnum reglum og tekur úthlutunin mið af sögulegri starfsemi (HAL) og af árangursviðmiðum (BM), sem eru ákvörðuð út frá árangri þeirra fyrirtækja sem best hefur gengið að takmarka losun frá starfsemi sinni, auk þess sem úthlutunin er leiðrétt með kolefnislekastuðli (CLEF) og almennum leiðréttingarstuðli (CSCF). Loks er úthlutun losunarheimilda til rekstraraðila aðlöguð að breytingum á starfsemisstigi.
• ESB stefnir að því að með tímanum verði allar losunarheimildir í viðskiptakerfinu boðnar upp. Þessi stefna er nú þegar komin til framkvæmda varðandi fyrirtæki í raforkuframleiðslu en þau þurfa að kaupa allar sínar losunarheimildir á markaði. Stefnan er hins vegar innleidd í áföngum hvað varðar iðnaðarstarfsemi. Þannig var almenna reglan sú að endurgjaldslaus úthlutun lækkaði úr 80% af margfeldi HAL og BM (leiðrétt með almenna leiðréttingarstuðlinum) árið 2013 í 30% árið 2020. Endurgjaldslaus úthlutun skal dragast saman niður í 0% árið 2030. Starfsemi sem hætt er við kolefnisleka fær hins vegar úthlutað 100% af margfeldi HAL og BM (leiðrétt með almenna leiðréttingarstuðlinum).
• Þátttakendur í kerfinu þurfa að gera upp losun sína árlega. Þegar losun er meiri en sem nemur úthlutun endurgjaldslausra losunarheimilda þurfa fyrirtæki að kaupa heimildir á markaði. Þau þurfa sem sagt að greiða fyrir losun sína upp að tilteknu marki.
• Tiltekinn fjöldi EUA-losunarheimilda er boðinn upp á uppboðum og fá aðildarríkin tekjur af uppboðunum. Nýta skal stóran hluta teknanna í aðgerðir í loftslagsmálum.
• Samhliða því að þakið á losun gróðurhúsalofttegunda í kerfinu lækkar, fækkar EUA-losunarheimildum í umferð og þær verða þar af leiðandi dýrari. Ef kostnaður fyrirtækjanna við að afla EUA-losunarheimilda reynist meiri en kostnaðurinn sem fylgir því að draga úr losun má gera ráð fyrir að fyrirtæki sjái sér hag í að ráðast í endurbætur eða breytingar á starfsemi sinni til að draga úr losun. Viðskiptakerfið felur þannig í sér hagræna hvata fyrir fyrirtæki til að draga úr losun og er þannig ætlað að ýta undir loftslagsvæna nýsköpun og tækniþróun.
• Á tímabilinu 2013-2020 var staðbundnum iðnaði ekki heimilt að nota losunarheimildir sem úthlutað var til flugstarfsemi. Flugrekendur máttu hins vegar bæði nýta losunarheimildir sem úthlutað hafði verið til flugrekenda og til staðbundinnar starfsemi. Þannig gátu flugrekendur uppfyllt skyldur sínar í kerfinu þrátt fyrir að losun frá flugi hafi aukist töluvert frá 2013-2020. Fjöldi heimilda sem gefinn er út vegna flugstarfsemi er innan við 2% af heildarfjölda útgefinna losunarheimilda, enda losun frá flugi mjög lítil samanborið við losun frá staðbundinni starfsemi.